Voor een intern e-zine voor rijksambtenaren schrijf ik artikelen over technologie voor mensen die technologie eigenlijk niet leuk vinden. In de eerste editie kon een stuk over ChatGPT natuurlijk niet ontbreken. Ik stak onmiddellijk mijn vinger op, dit wilde ik maken! Een artikel schrijven is een ideale manier om de eigen gedachten te ordenen. En om het over ezeltjes te hebben.

Tekst uit april 2023.

ChatGPT: hallucinant taalmaatje en bron van ideeën

Je kunt er niet meer omheen: ChatGPT. Eind vorig jaar was de chatbot er opeens en nu lijkt het dagelijks in het nieuws. Ook ons interne tv-programma besteedde aandacht aan deze technologie. Wat is het? Wat kunnen we ermee? Waarom werd ChatGPT verboden in Italië? En moeten we ons zorgen maken over de snelle opmars van AI?

De kunst van het schrijven is dood, als je de verschillende media mag geloven. Kunstmatige intelligentie, zoals die van ChatGPT, produceert boeken, gedichten, beleidsvoorstellen en filmscripts. Wat kan een mens dan nog? Zelf nadenken, om mee te beginnen. Feiten controleren in het eindproduct, als tweede. En een klein beetje verdiepen in de grote discussie over AI, aangejaagd door de komst van deze chatbot.

Handig hulpmiddel
ChatGPT is een chatbot in de zin dat jij een vraag stelt (een “prompt”) en een antwoord krijgt. Alhoewel het een product is van een Amerikaans bedrijf, kan dat prima in het Nederlands. Het grote verschil met die domme dingen van webwinkels (je kent ze wel), is dat ChatGPT complexe vragen kan begrijpen en beantwoorden. Daardoor kan het een handig hulpmiddel zijn in het werk. Bijvoorbeeld om te vragen om inspiratie voor ‘tien invalshoeken voor duurzaam beleid op het gebied van kinderboerderijen met de nadruk op ezeltjes’ (zie kader).
We praten hier over kunstmatige intelligentie of AI omdat achter ChatGPT een zelflerend computermodel zit. Dat AI-model is getraind door eigenaar OpenAI met ontstellend veel informatie uit digitale bronnen. Op basis van die data heeft ChatGPT geleerd patronen te herkennen in taal. Daarmee kan het nieuwe taal maken, in natuurlijke zinnen die mensen begrijpen.

Zelfinzicht
Gevraagd naar de bron van zijn kennis zegt ChatGPT zelf: “Mijn kennis en informatie worden gegenereerd op basis van een uitgebreide training van mijn algoritme op een enorme hoeveelheid teksten en informatie, verzameld van het internet en andere digitale bronnen. Ik kan dus veel informatie en kennis verschaffen over een breed scala aan onderwerpen en vragen beantwoorden op basis van wat ik heb geleerd tijdens mijn training.” Niet de lekkerste tekst om te lezen, maar onze bot is wel informatief. En daarin zit ook de kracht.
Om het maximale uit ChatGTP of een ander AI-taalmaatje te halen, helpt het om zo specifiek mogelijk te zijn. Geef aan in welke stijl je de tekst wilt en hoe lang. Voeg toe wie de schrijver en welk publiek je toespreekt. Bijvoorbeeld: Je bent een kind van 11 jaar oud. Je moet een spreekbeurt houden van 1 A4 over kinderboerderijen met ezeltjes. Je maakt je zorgen over het klimaat. Wat ga je vertellen aan je klasgenoten?
Je kunt ook vragen om oplossingen voor een probleem waar je mee worstelt. Bijvoorbeeld: “Ik heb een ezel in de tuin en moet verhuizen naar een appartement met een balkon. Geef 3 diervriendelijke oplossingen.”

Geen zoekmachine
ChatGPT is geen Google of een andere zoekmachine. Google doorzoekt actuele pagina’s op internet en laat zien waar een antwoord op jouw zoekvraag waarschijnlijk te vinden is. ChatGPT is een taalmachine en (op dit moment) getraind met informatie van voor september 2021. Het AI-model geeft het meest waarschijnlijke antwoord op basis van de kennis die het heeft. Dat is dus niet hetzelfde als het correcte antwoord. Sterker nog, als een AI-model niet genoeg data heeft, kan het gaan hallucineren. Een hallucinatie is de technische term voor een antwoord dat correct lijkt, maar dat niet is. Wanneer de nodige data ontbreken kan een AI-model zelf de gaten in zijn kennis gaan invullen met onjuiste associaties. Een ander punt om op te letten is dat vooroordelen en fouten in de digitale bronnen, herhaald worden in de teksten die ChatGPT genereert. Controleer dus altijd zelf wat je door AI laat maken.

Zorgen en wetgeving
Technologiebedrijven buitelen over elkaar heen om bij te blijven. Naast ChatGPT kun je onder andere ook experimenteren met Bing Bot, Google Bard, Character.AI, Lex.page en YouChat. Voor foto’s en illustraties zijn DALL-E2 en Midjourney de bekendste. Let op dat deze AI-beeldmakers werken met bestaand beeld dat ze bewerken en opnieuw samenstellen. Dit kan een inbreuk zijn op het auteursrecht. Italië heeft het gebruik van ChatGPT voorlopig verboden vanwege schending van het privacyrecht. In een datalek eerder dit jaar werden oude chats en betalingsgegevens van gebruikers zichtbaar. Ook maakt de Italiaanse overheid zich zorgen dat de chatbot de leeftijd van gebruikers niet controleert. Daardoor kunnen ook (zeer jonge) kinderen vrij gebruik maken van de mogelijkheden van AI. Maar Italië is niet de enige die piekert.

De grote discussie
Eind maart verscheen op internet een open brief aan alle AI-laboratoria. Het was een oproep om minstens zes maanden te pauzeren met grootschalige experimenten met AI die slimmer is dan ChatGPT4. Grote internationale namen ondertekenden de open brief. Niet alleen schrijvers en wetenschappers, maar ook vertegenwoordigers en eigenaren/oprichters van technologiebedrijven. De reden? De gevolgen van grootschalige AI op de samenleving zijn onduidelijk, maar worden wel al gevoeld. Desinformatie, deepfakes, nepnieuws, ze hebben hun weerslag op ons dagelijks leven. Wat dat op de lange termijn met ons doet, weten we niet. Maar er is nog iets. Door te spelen met AI, trainen wij mensen gratis de AI-modellen van grote bedrijven. Willen wij dat de wereld ongecontroleerd een proeflab wordt voor AI-technologie?
De ondertekenaars roepen op tot een pauze zodat overheden zich kunnen beraden op wet- en regelgeving, om na te denken over onze relatie met AI, waar onze grenzen liggen en hoe we die gaan aangeven nu het nog kan.

Inspiratie in de praktijk
Tot zover de grote discussie. Nu kun je zeggen dat je niets van ChatGTP en consorten wilt weten omdat het eng is of groot of moeilijk of welke reden dan ook. Maar AI-toepassingen gaan niet meer weg. Ooit was internet nieuw. Nu zijn we overal en altijd verbonden met informatie en met elkaar. We rekenen in winkels af door ons horloge tegen een kastje te houden en vinden het de normaalste zaak van de wereld.
We staan aan de vooravond van nog grotere ontwikkelingen. We hebben gereedschap tot onze beschikking dat niet gehinderd wordt door gevoelens of persoonlijkheid, dat onvermoeibaar antwoorden wil geven op onze slimste en domste vragen. Doe er je voordeel mee en laat je inspireren door de mogelijkheden.