Gebruikersvereniging Centric zoekt ambtenaren met een beperking die met Centric-software werken, om de toegankelijkheid te testen. De opdracht was een artikel te maken dat dit duidelijk maakte en tegelijkertijd opriep tot actie. Stiekem wilden we ook meer aandacht voor het belang van meer variëteit op de werkvloer.

Voorafgaand aan het schrijven had ik interessante gesprekken over de ontoegankelijkheid van systemen, werken met een (visuele) beperking, en de ogenschijnlijke onvindbaarheid van eerdergenoemde ambtenaren. Dit keer geen invalshoek vanuit “de burger”, maar een verhaal over mensen die bij gemeenten werken. Betrokkenen deelden het artikel enthousiast op de zakelijke socials en discussie kwam los. Dat voelde fijn, ik had een bijdrage geleverd aan iets nuttigs.

De gemeentesecretaris van Stede Broec deed wat mij betreft de mooiste uitspraak: “Wij hebben mensen met een beperking nodig op het werk om duidelijk te maken wat wij als gemeenten moeten doen om daadwerkelijk toegankelijk te zijn voor al onze inwoners.”

Het artikel werd op 18 juli 2022 gepubliceerd op iBestuur. Dit is wat er staat:

Ambtenaren met een beperking gezocht!

De Gebruikersvereniging Centric zoekt testers die ambtenaar zijn, een beperking hebben en met Centric-software werken. Ze blijken moeilijk te vinden. Dat is vreemd, want toegankelijkheid is een onderwerp dat bij veel overheidsorganisaties hoog op de agenda staat. En de gebruikersvereniging heeft met 180 leden een groot bereik in de wereld van de decentrale overheid.

Veel overheidsorganisaties werken hard aan de toegankelijkheid van hun dienstverlening. Ze nemen hun eigen websites onder handen, kijken kritisch naar taal- en beeldgebruik in de aangeboden diensten. Het is een groot onderwerp, geeft Patricia Bolink toe. Zij is specialist digitale toegankelijkheid bij de gemeente Deventer. Zij zegt: “Ook met de toegankelijkheidsrichtlijnen WCAG bij de hand, kan ik me voorstellen dat het soms lastig is om te weten waar te beginnen. Stel daarom prioriteiten. Bijvoorbeeld, als je kijkt naar wie dienstverlening afneemt van gemeenten, zitten in het sociaal domein de meeste mensen met een vorm van beperking.” Zij merkt dat veel ambtenaren het lastig vinden om te denken vanuit de inwoners en niet vanuit zichzelf. “Digitale toegankelijkheid is niet zozeer een technische kwestie, maar een cultuuromslag. Een organisatievraagstuk.” Patricia noemt het ook een middel voor procesverbetering waar continu bewustwording voor nodig is. “Het belang van toegankelijkheid moet inslijten.”

Boterhamzakjes

Haar eigen aanwezigheid op de werkvloer helpt. Patricia heeft een visuele beperking, een aangeboren oogafwijking waardoor zij ongeveer 10 procent zicht heeft. “Dat is alsof je meerdere boterhamzakjes over elkaar legt en daar doorheen kijkt.” Zij zegt met het zeer wazige beeld dat ze heeft, nog best veel te kunnen. “Dat zegt veel over mij. Ik wil gewoon leven en meedoen net als iedereen.” Collega’s vonden het in een begin “een beetje engig” om met haar samen te werken. “Ze dachten dat ik steeds hulp nodig had. In coronatijd kon ik ze niet naast me zetten om te laten ervaren hoe werken voor mij is. Dat gaat steeds beter. Hoe vaker collega’s mij zien, hoe vaker ze met me in gesprek zijn en eraan herinnerd worden hoe mensen met een beperking werken.”

Testers gezocht

Voor het testen van overheidssites wordt steeds vaker gebruikgemaakt van ervaringsdeskundigen: mensen uit de doelgroep die meekijken of -luisteren met de digitale dienstverlening van bijvoorbeeld een gemeente. Maar toegankelijkheid heeft nog een andere kant: die van ambtenaren met een beperking die gewoon hun werk willen doen. Ook daar zijn ervaringsdeskundigen van grote waarde, maar die blijken nauwelijks te vinden. De Gebruikersvereniging Centric zoekt al maanden naar ambtenaren met een beperking die Centric-software willen testen op toegankelijkheid. Ondanks landelijke oproepen en contact met belangenverenigingen, zijn er tot nu vijf gevonden. Hoe kan dat? Henk Verbunt is gemeentesecretaris van de gemeente Noardeast Fryslân. Ook hij zocht mee. “Ik heb het gevraagd in de kring van gemeentesecretarissen in Friesland. Ik heb een mail gestuurd aan de Vereniging van Gemeentesecretarissen en kreeg geen enkele reactie. Dan zijn er twee mogelijkheden: het onderwerp staat niet op de agenda of het is geen probleem.” Een boute uitspraak waar Henk graag over wil discussiëren.

Waar zit de beperking?

Bij de zeshonderd medewerkers bij de gemeente Noardeast Fryslân zitten geen kandidaten voor de testgroep. Zijn er dan geen potentiële ambtenaren met een beperking? Worden ze niet aangenomen? Of is de werkplek de beperking? Henk: “Als werkgever moet ik mij afvragen of onze ambtenaren met de systemen kunnen werken die wij gebruiken. Dat is een belangrijke vraag, ook wanneer wij meer arbeidspotentieel willen aanboren. Wanneer wij mensen met een motorische of visuele beperking aannemen, kunnen zij dan met onze software overweg?” Om dat zeker te weten moet werkpleksoftware worden getest door de doelgroep, maar die is dus schier onvindbaar. En zo begint de cirkel opnieuw.

Henk noemt de zoektocht naar testgroepleden het eindpunt van een redenering. “We moeten terug naar het begin van de discussie. Hoe zit het met de overheid als werkgever? Wij hebben mensen met uiteenlopende talenten nodig en wij willen dat iedereen goed functioneert. Toegankelijkheid testen door ervaringsdeskundigen is iets anders dan de WCAG-richtlijnen volgen. Die sluiten ook niet helemaal aan op de systemen die wij aan de achterkant gebruiken, de zaaksystemen en dergelijke. Ik vraag mij oprecht af of we eigenlijk wel een probleem hebben: kunnen we geen mensen vinden of zijn ze er niet?”

Irritante pop-ups

Patricia heeft het antwoord ook niet. Zij weet wel dat er nogal wat aannames spelen over mensen met een beperking. Ze somt een lijstje op: “Collega’s met een beperking zijn lastig, het is veel gedoe, ze zijn vaak ziek, ze hebben heel veel begeleiding nodig.” Haar eigen collega’s weten inmiddels dat het anders zit. Wat ‘ze’ vaak wel nodig hebben is iets extra’s om gewoon hun werk te kunnen doen. Of het nu om een visuele, auditieve of motorieke beperking gaat, hulpmiddelen maken het werk makkelijker. Patricia gebruikt een schermlezer met vergroting, sneltoetsen met braille om snel te kunnen navigeren en spraaksoftware die websites voorleest. “Soms krijg ik ook de kaders met advertenties te horen. Dat is best vervelend. Irritanter zijn sites waar ik de pop-up met cookiemelding niet weggeklikt krijg met mijn toetsenbordcombinatie. Dan kan ik dus niet verder werken en blijf ik die cookiemelding horen.”

Blind testen

De ervaring met het gebruik van zogenaamde ‘assistive technology’ is de reden waarom mensen zonder beperking in dit geval geen goede testers zijn, zegt Shane Kempen, UX-designer bij Centric. “De snelheid en handigheid waarmee Patricia haar hulpmiddelen gebruikt is niet te evenaren door iemand die er voor het eerst mee werkt. Dat kun je niet naspelen, daar hebben we echte eindgebruikers voor nodig met een visuele en/of motorische beperking. Wij laten hen dan stappen doorlopen, die ze uitvoeren terwijl ze hardop hun gedachten uiten. Wij noteren hun ervaringen, die we meenemen in de verdere ontwikkeling van onze software.” Centric was met name bezig hun eDiensten toegankelijker te maken, maar ook de backoffice-applicaties krijgen nu de aandacht. Shane zou het liefst een testgroep hebben van zo’n twintig mensen. Animo blijft echter uit. “Misschien is de doelgroep niet heel groot. Misschien willen ze niet voor het voetlicht. Inmiddels ben ik met vijf mensen al tevreden, dan kunnen we tenminste gevalideerde conclusies trekken na het testen.”

Inclusieve werkplek

Marlies Klooster is projectleider van het Aanjaagteam Digitale Toegankelijkheid van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). “Sinds 2016 geldt in Nederland het VN-verdrag Handicap, we hebben dus met z’n allen hebben afgesproken dat we werkplekken inclusief gaan maken. Dat houdt onder andere in dat ICT geen beperking mag zijn. Niemand weet beter wat wel werkt dan de mensen die dagelijks met beperkingen te maken hebben. Iedereen kan werken op een werkplek zonder beperking.” Gemeentesecretaris Astrid Huisman van de gemeente Stede Broec is het daar volmondig mee eens. “Als gemeenten hebben wij de mond vol van alle mensen mee laten doen. Ik weet nu dat wij daar in de praktijk niet op ingericht zijn.” Sinds de gemeenteverkiezingen van 2022 heeft Stede Broec een raadslid met een visuele beperking en dat heeft Astrid met de neus op de feiten gedrukt. “Ons raadslid gebruikt software die PDF- en Word-documenten kan voorlezen, maar tabellen gaan heel moeilijk. Wij zijn in overheidsland gek op tabellen. Grafische elementen in presentaties? Daar kan deze persoon niks mee. Onze stembriefjes zijn echt briefjes. Die hebben we niet in braille. Het raadslid moet dus hulp vragen om te stemmen en dan is er dus geen stemgeheim.” De software die Stede Broec gebruikt voor raadsvergaderingen is ook niet ingericht op mensen met een visuele beperking, waardoor het raadslid twee devices nodig heeft om haar werk te kunnen doen. “Ik wist dit allemaal niet, tot ik ermee werd geconfronteerd in mijn dagelijks werk. Wij hebben mensen met een beperking nodig op het werk om duidelijk te maken wat wij als gemeenten moeten doen om daadwerkelijk toegankelijk te zijn voor al onze inwoners.”

Gebruikersvereniging Centric

De Gebruikersvereniging Centric is de belangenbehartiger van (semi)overheden die gebruikmaken van applicaties en diensten van Centric, een belangrijke ICT-dienstverlener voor de decentrale overheid. Meer informatie over de activiteiten van de gebruikersvereniging, staan in dit activiteitenplan. Wil je bijdragen aan de ontwikkeling van toegankelijke applicaties door deze samen met andere ervaringsdeskundigen te testen? Meld je aan voor de testgroep Toegankelijkheid! Stuur een e-mail naar Rick van Rooijen, ambtelijk secretaris van de gebruikersvereniging.